EVANGELII GAUDIUM - Capítulo 3 (1ª parte)

Capítulo terceiro
O anuncio do Evanxeo
I. Todo o Pobo de Deus anuncia o Evanxeo [111-134]
Un pobo para todos [112-114]
Un pobo con moitos rostros [115-118]
Todos somos discípulos misioneiros [119-121]
A forza evanxelizadora da piedade popular [122-126]
Persoa a persoa [127-129]
Carismas ao servizo da comuñón evanxelizadora [130-131]
Cultura, pensamento e educación [132-134]
II. A homilía [135-144]
O contexto litúrxico [137-138]
A conversación da nai [139-141]
Palabras que fan arder os corazóns [142-144]

---------------------------------------


CAPÍTULO TERCEIRO

O ANUNCIO DO EVANXEO

110. Despois de tomar en conta algúns desafíos da realidade actual, quero lembrar agora a tarefa que nos aprema en calquera época e lugar, porque «non pode haber auténtica evanxelización sen a proclamación explícita de que Xesús é o Señor», e sen que exista un «primado da proclamación de Xesucristo en calquera actividade de evanxelización»[77]. Recollendo as inquietudes dos Bispos asiáticos, Xoán Paulo II expresou que, se a Igrexa «debe cumprir o seu destino providencial, a evanxelización, como predicación alegre, paciente e progresiva da morte e resurrección salvífica de Xesucristo, debe ser a vosa prioridade absoluta».[78] Isto vale para todos.


I. Todo o Pobo de Deus anuncia o Evanxeo

111. A evanxelización é tarefa da Igrexa. Pero este suxeito da evanxelización é máis que unha institución orgánica e xerárquica, porque é ante todo un pobo que peregrina cara a Deus. É certamente un misterio que afunde as súas raíces na Trindade, pero ten a súa concreción histórica nun pobo peregrino e evanxelizador, o cal sempre transcende toda necesaria expresión institucional. Propoño deternos un pouco nesta forma de entender a Igrexa, que ten o seu fundamento último na libre e gratuíta iniciativa de Deus.

Un pobo para todos

112. A salvación que Deus nos ofrece é obra da súa misericordia. Non hai accións humanas, por máis boas que sexan, que nos fagan merecer un don tan grande. Deus, por pura graza, atráenos para unirnos a si.[79] El envía o seu Espírito aos nosos corazóns para facernos os seus fillos, para transformarnos e para volvernos capaces de responder coa nosa vida a ese amor. A Igrexa é enviada por Xesucristo como sacramento da salvación ofrecida por Deus[80]. Ela, a través das súas accións evanxelizadoras, colabora como instrumento da graza divina que actúa incesantemente máis aló de toda posible supervisión. Ben o expresaba Benedito XVI ao abrir as reflexións do Sínodo: «É importante saber que a primeira palabra, a iniciativa verdadeira, a actividade verdadeira vén de Deus e só se entramos nesta iniciativa divina, só se imploramos esta iniciativa divina, poderemos tamén ser -con El e nel- evanxelizadores»[81]. O principio da primacía da graza debe ser un faro que alume permanentemente as nosas reflexións sobre a evanxelización.

113. Esta salvación, que realiza Deus e anuncia gozosamente a Igrexa, é para todos[82], e Deus xestou un camiño para unirse a cada un dos seres humanos de todos os tempos. Elixiu convocalos como pobo e non como seres illados.[83] Ninguén se salva só, isto é, nin como individuo illado nin polas súas propias forzas. Deus atráenos tendo en conta a complexa trama de relacións interpersoais que supón a vida nunha comunidade humana. Este pobo que Deus elixido e convocado é a Igrexa. Xesús non di aos Apóstolos que formen un grupo exclusivo, un grupo de elite. Xesús di: «Ide, pois, e facede discípulos meus a tódolos pobos» (Mt 28,19). San Pablo afirma que no Pobo de Deus, na Igrexa, «non hai nin xudeu nin grego [...] porque todos vós sodes un en Cristo Xesús» (Ga 3,28). Gustaríame dicir a aqueles que senten lonxe de Deus e da Igrexa, aos que son medorentos ou aos indiferentes: O Señor tamén te chama a ser parte do seu pobo e faino con gran respecto e amor!


114. Ser Igrexa é ser Pobo de Deus, de acordo co gran proxecto de amor do Pai. Isto implica ser o fermento de Deus no medio da humanidade. Quere dicir anunciar e levar a salvación de Deus neste mundo noso, que a miúdo se perde, necesitado de ter respostas que alenten, que dean esperanza, que dean novo vigor no camiño. A Igrexa ten que ser o lugar da misericordia gratuíta, onde todo o mundo poida sentirse acollido, amado, perdoado e alentado a vivir segundo a vida boa do Evanxeo.


Un pobo con moitos rostros

115. Este Pobo de Deus encárnase nos pobos da terra, cada un dos cales ten a súa cultura propia. A noción de cultura é unha valiosa ferramenta para entender as diversas expresións da vida cristiá que se dan no Pobo de Deus. Trátase do estilo de vida que ten unha sociedade determinada, do modo propio que teñen os seus membros de relacionarse entre si, coas demais criaturas e con Deus. Así entendida, a cultura abarca a totalidade da vida dun pobo[84]. Cada pobo, no seu devir histórico, desenvolve a súa propia cultura con lexítima autonomía[85]. Isto débese a que a persoa humana «pola súa mesma natureza, ten absoluta necesidade da vida social»[86], e está sempre referida á sociedade, onde vive un modo concreto de relacionarse coa realidade. O ser humano está sempre culturalmente situado: «natureza e cultura áchanse unidas estrechísimamente»[87]. A graza supón a cultura, e o don de Deus encárnase na cultura de quen o recibe.

116. Nestes dous milenios de cristianismo, innumerable cantidade de pobos recibiron a graza da fe, fixérona florecer na súa vida cotiá e transmitírona segundo os seus modos culturais propios. Cando unha comunidade acolle o anuncio da salvación, o Espírito Santo fecunda a súa cultura coa forza transformadora do Evanxeo. De modo que, como podemos ver na historia da Igrexa, o cristianismo non ten un único modo cultural, senón que, «permanecendo plenamente uno mesmo, en total fidelidade ao anuncio evanxélico e á tradición eclesial, levará consigo tamén o rostro de tantas culturas e de tantos pobos en que foi acollido e arraigado»[88]. Nos distintos pobos, que experimentan o don de Deus segundo a súa propia cultura, a Igrexa expresa a súa xenuína catolicidade e mostra «a beleza deste rostro pluriforme»[89]. Nas manifestacións cristiás dun pobo evanxelizado, o Espírito Santo embelece á Igrexa, mostrándolle novos aspectos da Revelación e regalándolle un novo rostro. Na inculturación, a Igrexa «introduce aos pobos coas súas culturas na súa mesma comunidade»[90], porque «toda cultura propón valores e formas positivas que poden enriquecer a maneira de anunciar, concibir e vivir o Evanxeo»[91], Así, «a Igrexa, asumindo os valores das diversas culturas, faise “sponsa ornata monilibus suis”, “a noiva que se adorna coas súas xoias” (cf. Is61,10)»[92].

117. Ben entendida, a diversidade cultural non ameaza a unidade da Igrexa. É o Espírito Santo, enviado polo Pai e o Fillo, quen transforma os nosos corazóns e fainos capaces de entrar na comuñón perfecta da Santísima Trindade, onde todo atopa a súa unidade. El constrúe a comuñón e a harmonía do Pobo de Deus. O mesmo Espírito Santo é a harmonía, así como é o vínculo de amor entre o Pai e o Fillo[93]. El é quen suscita unha múltiple e diversa riqueza de dons e ao mesmo tempo constrúe unha unidade que nunca é uniformidade senón multiforme harmonía que atrae. A evanxelización recoñece gozosamente estas múltiples riquezas que o Espírito procrea na Igrexa. Non faría xustiza á lóxica da encarnación pensar nun cristianismo monocultural e monocorde. Aínda que é verdade que algunhas culturas estiveron estreitamente ligadas á predicación do Evanxeo e ao desenvolvemento dun pensamento cristián, a mensaxe revelada non se identifica con ningunha delas e ten un contido transcultural. Por iso, na evanxelización de novas culturas ou de culturas que non acolleron a predicación cristiá, non é indispensable impor unha determinada forma cultural, por máis bela e antiga que sexa, xunto coa proposta do Evanxeo. A mensaxe que anunciamos sempre ten algunha roupaxe cultural, pero ás veces na Igrexa caemos na vanidosa sacralización da propia cultura, co cal podemos mostrar máis fanatismo que auténtico fervor evanxelizador.

118. Os Bispos de Oceanía pediron que alí a Igrexa «desenvolva unha comprensión e unha presentación da verdade de Cristo que arrinque das tradicións e culturas da rexión», e instaron «a todos os misioneiros a operar en harmonía cos cristiáns indíxenas para asegurar que a fe e a vida da Igrexa se expresen en formas lexítimas adecuadas a cada cultura»[94]. Non podemos pretender que os pobos de todos os continentes, ao expresar a fe cristiá, imiten os modos que atoparon os pobos europeos nun determinado momento da historia, porque a fe non pode encerrarse dentro dos confíns da comprensión e da expresión dunha cultura[95]. É indiscutible que unha soa cultura non esgota o misterio da redención de Cristo.


Todos somos discípulos misioneiros

119. En todos os bautizados, desde o primeiro ata o último, actúa a forza santificadora do Espírito que impulsa a evanxelizar. O Pobo de Deus é santo por esta unción que o fai infalible «in credendo». Isto significa que cando cre non se equivoca, aínda que non atope palabras para explicar a súa fe. O Espírito guíao na verdade e condúceo á salvación[96]. Como parte do seu misterio de amor cara á humanidade, Deus dota á totalidade dos fieis dun instinto da fe -o sensus fidei- que a axuda a discernir o que vén realmente de Deus. A presenza do Espírito outorga aos cristiáns una certa connaturalidad coas realidades divinas e unha sabedoría que os permite captalas intuitivamente, aínda que non teñan o instrumental adecuado para expresalas con precisión.

120. En virtude do Bautismo recibido, cada membro do Pobo de Deus converteuse en discípulo misioneiro (cf.Mt 28,19). Cada un dos bautizados, calquera que sexa a súa función na Igrexa e o grao de ilustración da súa fe, é un axente evanxelizador, e sería inadecuado pensar nun esquema de evanxelización levado adiante por actores cualificados onde o resto do pobo fiel sexa só receptivo das súas accións. A nova evanxelización debe implicar un novo protagonismo de cada un dos bautizados. Esta convicción convértese nun chamado dirixido a cada cristián, para que ninguén postergue o seu compromiso coa evanxelización, pois se uno de verdade fixo unha experiencia do amor de Deus que o salva, non necesita moito tempo de preparación para saír a anuncialo, non pode esperar que lle dean moitos cursos ou longas instrucións. Todo cristián é misioneiro na medida en que se atopou co amor de Deus en Cristo Xesús; xa non dicimos que somos «discípulos» e «misioneiros», senón que somos sempre «discípulos misioneiros». Se non nos convencemos, miremos aos primeiros discípulos, quen inmediatamente despois de coñecer a mirada de Xesús, saían a proclamalo gozosos: «Encontrámo-lo Mesías!» (Xn 1,41). A samaritana, apenas saíu do seu diálogo con Xesús, converteuse en misioneira, e moitos samaritanos creron en Xesús «pola palabra da muller» (Xn 4,39). Tamén san Paulo, a partir do seu encontro con Xesucristo, «e axiña comezou a predicar a Xesús nas sinagogas, proclamando que era o Fillo de Deus» (Ftos 9,20). A que esperamos nós?

121. Por suposto que todos estamos chamados a crecer como evanxelizadores. Procuramos ao mesmo tempo unha mellor formación, unha profundización do noso amor e un testemuño máis claro do Evanxeo. Nese sentido, todos temos que deixar que os demais nos evangelicen constantemente; pero iso non significa que debamos postergar a misión evanxelizadora, senón que atopemos o modo de comunicar a Xesús que corresponda á situación en que nos achemos. En calquera caso, todos somos chamados a ofrecer aos demais o testemuño explícito do amor salvífico do Señor, que máis aló das nosas imperfeccións ofrécenos a súa proximidade, a súa Palabra, a súa forza, e dálle un sentido á nosa vida. O teu corazón sabe que non é o mesmo a vida sen El; entón iso que descubriches, iso que che axuda a vivir e que che dá unha esperanza, iso é o que necesitas comunicar aos outros. A nosa imperfección non debe ser unha escusa; ao contrario, a misión é un estímulo constante para non quedar na mediocridade e para seguir crecendo. O testemuño de fe que todo cristián está chamado a ofrecer implica dicir como san Paulo: «Non é que eu xa chegase á meta nin que xa teña chegado á perfección. Non, eu aínda vou correndo [...] lánzome cara ó que está diante» (Flp 3,12-13).


A forza evanxelizadora da piedade popular

122. Do mesmo xeito, podemos pensar que os distintos pobos nos que foi inculturado o Evanxeo son suxeitos colectivos activos, axentes da evanxelización. Isto é así porque cada pobo é o creador da súa cultura e o protagonista da súa historia. A cultura é algo dinámico, que un pobo recrea permanentemente, e cada xeración transmítelle á seguinte un sistema de actitudes ante as distintas situacións existenciais, que esta debe reformular fronte aos seus propios desafíos. O ser humano «é ao mesmo tempo fillo e pai da cultura á que pertence»[97]. Cando nun pobo se incultura o Evanxeo, no seu proceso de transmisión cultural tamén transmite a fe de maneiras sempre novas; de aquí a importancia da evanxelización entendida como inculturación. Cada porción do Pobo de Deus, ao traducir na súa vida o don de Deus segundo o seu xenio propio, dá testemuño da fe recibida e enriquécea con novas expresións que son elocuentes. Pode dicirse que «o pobo se evanxeliza continuamente a si mesmo»[98]. Aquí toma importancia a piedade popular, verdadeira expresión da acción misioneira espontánea do Pobo de Deus. Trátase dunha realidade en permanente desenvolvemento, onde o Espírito Santo é o axente principal[99].

123. Na piedade popular pode percibirse o modo en que a fe recibida encarnouse nunha cultura e séguese transmitindo. Nalgún tempo mirada con desconfianza, foi obxecto de revalorización nas décadas posteriores ao Concilio. Foi Paulo VI na súa Exhortación apostólica Evangelii nuntiandi quen deu un impulso decisivo nese sentido. Alí explica que a piedade popular «reflicte unha sede de Deus que soamente os pobres e sinxelos poden coñecer»[100] e que «fai capaz de xenerosidade e sacrificio ata o heroísmo, cando se trata de manifestar a fe»[101]. Máis preto dos nosos días, Benedito XVI, en América Latina, sinalou que se trata dun «precioso tesouro da Igrexa católica» e que nela «aparece a alma dos pobos latinoamericanos»[102].

124. No Documento de Aparecida descríbense as riquezas que o Espírito Santo desprega na piedade popular coa súa iniciativa gratuíta. Nese amado continente, onde gran cantidade de cristiáns expresan a súa fe a través da piedade popular, os Bispos chámana tamén «espiritualidade popular» ou «mística popular»[103]. Trátase dunha verdadeira «espiritualidade encarnada na cultura dos sinxelos»[104]. Non está baleira de contidos, senón que os descobre e expresa máis pola vía simbólica que polo uso da razón instrumental, e no acto de fe acentúase máis o credere in Deum que o credere Deum[105]. É «unha maneira lexítima de vivir a fe, un modo de sentirse parte da Igrexa, e unha forma de ser misioneiros»[106]; leva a graza da misionariedad, do saír de si e do peregrinar: «O camiñar xuntos cara aos santuarios e o participar noutras manifestacións da piedade popular, tamén levando aos fillos ou convidando a outros, é en si mesmo un xesto evanxelizador»[107]. Non coartemos nin pretendamos controlar esa forza misioneira!

125. Para entender esta realidade fai falta achegarse a ela coa mirada do Bo Pastor, que non busca xulgar senón amar. Só desde a connaturalidad afectiva que dá o amor podemos apreciar a vida teologal presente na piedade dos pobos cristiáns, especialmente nos seus pobres. Penso na fe firme desas nais ao pé do leito do fillo enfermo que se aferran a un rosario aínda que non saiban ganduxar as proposicións do Credo, ou en tanta carga de esperanza derramada nunha vela que se acende nun humilde fogar para pedir axuda a María, ou nesas miradas de amor entrañable ao Cristo crucificado. Quen ama ao santo Pobo fiel de Deus non pode ver estas accións só como unha procura natural da divindade. Son a manifestación dunha vida teologal animada pola acción do Espírito Santo que foi derramado nos nosos corazóns (cf. Rm 5,5).

126. Na piedade popular, por ser froito do Evanxeo inculturado, subxace unha forza activamente evanxelizadora que non podemos menosprezar: sería descoñecer a obra do Espírito Santo. Máis ben estamos chamados a alentala e fortalecela para profundar o proceso de inculturación que é unha realidade nunca acabada. As expresións da piedade popular teñen moito que ensinarnos e, para quen sabe lelas, son un lugar teolóxico ao que debemos prestar atención, particularmente á hora de pensar a nova evanxelización.


Persoa a persoa

127. Hoxe que a Igrexa quere vivir unha profunda renovación misioneira, hai unha forma de predicación que nos compete a todos como tarefa cotiá. Trátase de levar o Evanxeo ás persoas que cada un trata, tanto aos máis próximos como aos descoñecidos. É a predicación informal que se pode realizar no medio dunha conversación e tamén é a que realiza un misioneiro cando visita un fogar. Ser discípulo é ter a disposición permanente de levar a outros o amor de Xesús e iso prodúcese espontaneamente en calquera lugar: na rúa, na praza, no traballo, nun camiño.

128. Nesta predicación, sempre respectuosa e amable, o primeiro momento é un diálogo persoal, onde a outra persoa exprésase e comparte as súas alegrías, as súas esperanzas, as inquietudes polos seus seres queridos e tantas cousas que enchen o corazón. Só despois desta conversación é posible presentarlle a Palabra, sexa coa lectura dalgún versículo ou dun modo narrativo, pero sempre lembrando o anuncio fundamental: o amor persoal de Deus que se fixo home, entregouse por nós e está vivo ofrecendo a súa salvación e a súa amizade. É o anuncio que se comparte cunha actitude humilde e testemuñal de quen sempre sabe aprender, coa conciencia de que esa mensaxe é tan rico e tan profundo que sempre nos supera. Ás veces exprésase de maneira máis directa, outras veces a través dun testemuño persoal, dun relato, dun xesto ou da forma que o mesmo Espírito Santo poida suscitar nunha circunstancia concreta. Se parece prudente e danse as condicións, é bo que este encontro fraterno e misioneiro termine cunha breve oración que se conecte coas inquietudes que a persoa manifestou. Así, percibirá mellor que foi escoitada e interpretada, que a súa situación queda na presenza de Deus, e recoñecerá que a Palabra de Deus realmente fálalle á súa propia existencia.

129. Non hai que pensar que o anuncio evanxélico deba transmitirse sempre con determinadas fórmulas aprendidas, ou con palabras precisas que expresen un contido absolutamente invariable. Transmítese de formas tan diversas que sería imposible describilas ou catalogalas, onde o Pobo de Deus, cos seus innumerables xestos e signos, é suxeito colectivo. Por conseguinte, se o Evanxeo encarnouse nunha cultura, xa non se comunica só a través do anuncio acode a persoa. Isto debe facernos pensar que, naqueles países onde o cristianismo é minoría, ademais de alentar a cada bautizado a anunciar o Evanxeo, as Igrexas particulares deben fomentar activamente formas, polo menos incipientes, de inculturación. O que debe procurarse, en definitiva, é que a predicación do Evanxeo, expresada con categorías propias da cultura onde é anunciado, provoque unha nova síntese con esa cultura. Aínda que estes procesos son sempre lentos, ás veces o medo paralízanos demasiado. Se deixamos que as dúbidas e temores sufoquen toda audacia, é posible que, en lugar de ser creativos, simplemente quedémonos cómodos e non provoquemos avance algún e, nese caso, non seremos partícipes de procesos históricos coa nosa cooperación, senón simplemente espectadores dun estancamento infecundo da Igrexa.


Carismas ao servizo da comuñón evanxelizadora

130. O Espírito Santo tamén enriquece a toda a Igrexa evanxelizadora con distintos carismas. Son dons para renovar e edificar a Igrexa[108]. Non son un patrimonio pechado, entregado a un grupo para que o custodie; máis ben son agasallos do Espírito integrados no corpo eclesial, atraídos cara ao centro que é Cristo, desde onde se canalizan nun impulso evanxelizador. Un signo claro da autenticidade dun carisma é o seu eclesialidad, a súa capacidade para integrarse armónicamente na vida do santo Pobo fiel de Deus para o ben de todos. Unha verdadeira novidade suscitada polo Espírito non necesita arroxar sombras sobre outras espiritualidades e dons para afirmarse a si mesma. Na medida en que un carisma dirixa mellor a súa mirada ao corazón do Evanxeo, máis eclesial será o seu exercicio. Na comuñón, aínda que desbasta, é onde un carisma vólvese auténtica e misteriosamente fecundo. Se vive este desafío, a Igrexa pode ser un modelo para a paz no mundo.

131. As diferenzas entre as persoas e comunidades ás veces son incómodas, pero o Espírito Santo, que suscita esa diversidade, pode sacar de todo algo bo e convertelo nun dinamismo evanxelizador que actúa por atracción. A diversidade ten que ser sempre reconciliada coa axuda do Espírito Santo; só El pode suscitar a diversidade, a pluralidade, a multiplicidade e, ao mesmo tempo, realizar a unidade. En cambio, cando somos nós os que pretendemos a diversidade e encerrámonos nos nosos particularismos, nos nosos exclusivismos, provocamos a división e, por outra banda, cando somos nós quen queremos construír a unidade cos nosos plans humanos, terminamos por impor a uniformidade, a homologación. Isto non axuda á misión da Igrexa.


Cultura, pensamento e educación

132. O anuncio á cultura implica tamén un anuncio ás culturas profesionais, científicas e académicas. Trátase do encontro entre a fe, a razón e as ciencias, que procura desenvolver un novo discurso da credibilidade, unha orixinal apoloxética[109] que axude a crear as disposicións para que o Evanxeo sexa escoitado por todos. Cando algunhas categorías da razón e das ciencias son acollidas no anuncio da mensaxe, esas mesmas categorías convértense en instrumentos de evanxelización; é a auga convertida en viño. É aquilo que, asumido, non só é redimido senón que se volve instrumento do Espírito para iluminar e renovar o mundo.

133. Xa que non basta a preocupación do evanxelizador por chegar a cada persoa, e o Evanxeo tamén se anuncia ás culturas no seu conxunto, a teoloxía -non só a teoloxía pastoral- en diálogo con outras ciencias e experiencias humanas, ten gran importancia para pensar como facer chegar a proposta do Evanxeo á diversidade de contextos culturais e de destinatarios[110]. A Igrexa, empeñada na evanxelización, aprecia e alenta o carisma dos teólogos e o seu esforzo pola investigación teolóxica, que promove o diálogo co mundo das culturas e das ciencias. Convoco aos teólogos a cumprir este servizo como parte da misión salvífica da Igrexa. Pero é necesario que, para tal propósito, leven no corazón a finalidade evanxelizadora da Igrexa e tamén da teoloxía, e non se contenten cunha teoloxía de escritorio.

134. As Universidades son un ámbito privilexiado para pensar e desenvolver este empeño evanxelizador dun modo interdisciplinario e integrador. As escolas católicas, que tentan sempre conxugar a tarefa educativa co anuncio explícito do Evanxeo, constitúen un achegar moi valioso á evangelización da cultura, aínda nos países e cidades onde unha situación adversa estimúlenos a usar a nosa creatividade para atopar os camiños adecuados[111].


II. A homilía

135. Consideremos agora a predicación dentro da liturxia, que require unha seria avaliación de parte dos Pastores. Detereime particularmente, e ata con certa meticulosidade, na homilía e a súa preparación, porque son moitos os reclamos que se dirixen en relación con este gran ministerio e non podemos facer oídos xordos. A homilía é a pedra de toque para avaliar a proximidade e a capacidade de encontro dun Pastor co seu pobo. De feito, sabemos que os fieis lle dan moita importancia; e eles, como os mesmos ministros ordenados, moitas veces sofren, uns ao escoitar e outros ao predicar. É triste que así sexa. A homilía pode ser realmente unha intensa e feliz experiencia do Espírito, un reconfortante encontro coa Palabra, unha fonte constante de renovación e de crecemento.

136. Renovemos a nosa confianza na predicación, que se funda na convicción de que é Deus quen quere chegar aos demais a través do predicador e de que El desprega o seu poder a través da palabra humana. San Paulo fala con forza sobre a necesidade de predicar, porque o Señor quixo chegar aos demais tamén mediante a nosa palabra (cf. Rm 10,14-17). Coa palabra, o noso Señor gañouse o corazón da xente. Viñan escoitalo de todas partes (cf. Mc 1,45). Quedaban marabillados bebendo os seus ensinos (cf. Mc 6,2). Sentían que lles falaba como quen ten autoridade (cf. Mc 1,27). Coa palabra, os Apóstolos, aos que instituyó «para que o acompañasen, e para envialos a predicar» (Mc 3,14), atraeron ao seo da Igrexa a todos os pobos (cf. Mc 16,15.20).

O contexto litúrxico

137. Cabe lembrar agora que «a proclamación litúrxica da Palabra de Deus, sobre todo no contexto da asemblea eucarística, non é tanto un momento de meditación e de catequese, senón que é o diálogo de Deus co seu pobo, no cal son proclamadas as marabillas da salvación e propostas sempre de novo as esixencias da alianza»[112]. Hai unha valoración especial da homilía que provén do seu contexto eucarístico, que supera a toda catequese por ser o momento máis alto do diálogo entre Deus e o seu pobo, antes da comuñón sacramental. A homilía é un retomar ese diálogo que xa está establecido entre o Señor e o seu pobo. O que predica debe recoñecer o corazón da súa comunidade para buscar onde está vivo e ardente o desexo de Deus, e tamén onde ese diálogo, que era amoroso, foi sufocado ou non puido dar froito.

138. A homilía non pode ser un espectáculo entretido, non responde á lóxica dos recursos mediáticos, pero debe darlle o fervor e o sentido á celebración. É un xénero peculiar, xa que se trata dunha predicación dentro do marco dunha celebración litúrxica; por conseguinte, debe ser breve e evitar parecerse a unha charla ou unha clase. O predicador pode ser capaz de manter o interese da xente durante unha hora, pero así a súa palabra vólvese máis importante que a celebración da fe. Se a homilía se prolongase demasiado, afectaría dúas características da celebración litúrxica: a harmonía entre os seus partes e o ritmo. Cando a predicación se realaza dentro do contexto da liturxia, incorpórase como parte da ofrenda que se entrega ao Pai e como mediación da graza que Cristo derrama na celebración. Este mesmo contexto esixe que a predicación oriente á asemblea, e tamén ao predicador, a unha comuñón con Cristo na Eucaristía que transforme a vida. Isto reclama que a palabra do predicador non ocupe un lugar excesivo, de maneira que o Señor brille máis que o ministro.

A conversación da nai

139. Dixemos que o Pobo de Deus, pola constante acción do Espírito nel, se evanxeliza continuamente a si mesmo. Que implica esta convicción para o predicador? Lémbranos que a Igrexa é nai e predica ao pobo como unha nai que lle fala ao seu fillo, sabendo que o fillo confía que todo o que se lle ensine será para ben porque se sabe amado. Ademais, a boa nai sabe recoñecer todo o que Deus sementou no seu fillo, escoita as súas inquietudes e aprende del. O espírito de amor que reina nunha familia guía tanto á nai como ao fillo nos seus diálogos, onde se ensina e aprende, corríxese e valórase o bo; así tamén ocorre na homilía. O Espírito, que inspirou os Evanxeos e que actúa no Pobo de Deus, inspira tamén como hai que escoitar a fe do pobo e como hai que predicar en cada Eucaristía. A prédica cristiá, por tanto, atopa no corazón cultural do pobo unha fonte de auga viva para saber o que ten que dicir e para atopar o modo como ten que dicilo. Así como a todos nos gusta que se nos fale na nosa lingua materna, así tamén na fe gústanos que se nos fale en clave de «cultura materna», en clave de dialecto materno (cf. 2 M 7,21.27), e o corazón disponse a escoitar mellor. Esta lingua é un ton que transmite ánimo, alento, forza, impulso.

140. Este ámbito materno-eclesial no que se desenvolve o diálogo do Señor co seu pobo debe favorecerse e cultivarse mediante a proximidade cordial do predicador, a calidez do seu ton de voz, a mansedumbre do estilo das súas frases, a alegría dos seus xestos. Aínda as veces que a homilía resulte algo aburrida, se está presente este espírito materno-eclesial, sempre será fecunda, así como os aburridos consellos dunha nai dan froito co tempo no corazón dos fillos.

141. Un admírase dos recursos que tiña o Señor para dialogar co seu pobo, para revelar o seu misterio a todos, para cativar a xente común con ensinos tan elevados e de tanta esixencia. Creo que o segredo se esconde nesa mirada de Xesús cara ao pobo, máis aló das súas debilidades e caídas: «Non teñas medo, miña grea pequena, que o teu Pai compraceuse en darche o Reino» (Lc 12,32); Xesús predica con ese espírito. Bendí cheo de gozo no Espírito ao Pai que lle atrae aos pequenos: «Bendito sexas, Pai, Señor do ceo e mais da terra, porque lles agachaches estas cousas ós sabios e prudentes, e llas revelaches á xente humilde» (Lc 10,21). O Señor comprácese de verdade en dialogar co seu pobo e ao predicador tócalle facerlle sentir este gusto do Señor á súa xente.

Palabras que fan arder os corazóns

142. Un diálogo é moito máis que a comunicación dunha verdade. Realízase polo gusto de falar e polo ben concreto que se comunica entre os que se aman por medio das palabras. É un ben que non consiste en cousas, senón nas persoas mesmas que mutuamente se dan no diálogo. A predicación puramente moralista ou adoctrinadora, e tamén a que se converte nunha clase de esexese, reducen esta comunicación entre corazóns que se dá na homilía e que ten que ter un carácter case sacramental: «A fe é suscitada pola predicación, e a predicación vén pola Palabra de Cristo» (Rm 10,17). Na homilía, a verdade vai da man da beleza e do ben. Non se trata de verdades abstractas ou de fríos siloxismos, porque se comunica tamén a beleza das imaxes que o Señor utilizaba para estimular á práctica do ben. A memoria do pobo fiel, como a de María, debe quedar rebosante das marabillas de Deus. O seu corazón, esperanzado na práctica alegre e posible do amor que se lle comunicou, sente que toda palabra na Escritura é primeiro don antes que esixencia.

143. O desafío dunha prédica inculturada está en evanxelizar a síntese, non ideas ou valores soltos. Onde está a túa síntese, alí está o teu corazón. A diferenza entre iluminar o lugar de síntese e iluminar ideas soltas é a mesma que hai entre o aburrimento e o ardor do corazón. O predicador ten a hermosísima e difícil misión de axuntar os corazóns que se aman, o do Señor e os do seu pobo. O diálogo entre Deus e o seu pobo afianza máis a alianza entre ambos e estreita o vínculo da caridade. Durante o tempo que dura a homilía, os corazóns dos crentes fan silencio e déixano falar a El. O Señor e o seu pobo fálanse de mil maneiras directamente, sen intermediarios. Pero na homilía queren que alguén faga de instrumento e exprese os sentimentos, de maneira tal que despois cada un elixa por onde segue a súa conversación. A palabra é esencialmente mediadora e require non só dos dous que dialogan senón dun predicador que a represente como tal, convencido de que «non nos anunciamos a nós, senón a Xesús Cristo como Señor; e a nós, coma servos vosos por causa de Xesús» (2 Co 4,5).

144. Falar de corazón implica telo non só ardente, senón iluminado pola integridade da Revelación e polo camiño que esa Palabra percorreu no corazón da Igrexa e do noso pobo fiel ao longo da súa historia. A identidade cristiá, que é ese abrazo bautismal que nos deu de pequenos o Pai, fainos anhelar, como fillos pródigos -e predilectos en María-, o outro abrazo, o do Pai misericordioso que nos espera na gloria. Facer que o noso pobo senta como no medio destes dous abrazos é o dura pero fermosa tarefa do que predica o Evanxeo.

---------------------------------------


[77] XoánPaulo II, Exhort. ap. postsinodal Ecclesia in Asia (6 novembro 1999), 19: AAS 92 (2000), 478.
[78] Ibíd., 2: AAS 92 (2000), 451.
[79] Cf. Propositio 4.
[80] Cf. Conc. Ecum. Vat. II, Const. dogm. Lumen gentium, sobre a Igrexa, 1.
[81] Meditación na primeira Congregación general da XIII Asemblea Xeral Ordinaria do Sínodo dos Bispos (8 outubro 2012): AAS 104 (2012), 897.
[82] Cf. Propositio 6; Conc. Ecum. Vat. II, Const. past. Gaudium et spes, sobre a Igrexa no mundo actual, 22.
 [83] Cf. Conc. Ecum. Vat. II, Const. dogm. Lumen gentium, sobre a Igrexa, 9.
[84] Cf. III Conferencia Xeral do Episcopado Latinoamericano e do Caribe, Documento de Puebla (23 marzo 1979), 386-387.
[85] Conc. Ecum. Vat.II, Const. past. Gaudium et spes, sobre a Igrexa no mundo actual, 36.
[86] Ibíd., 25.
[87] Ibíd., 53.
[88] XoánPaulo II, Carta ap. Novo millennio ineunte (6 xaneiro 2001), 40: AAS 93 (2001), 294-295.
[89] Ibíd., 40: AAS 93 (2001), 295.
[90] XoánPaulo II, Carta enc. Redemptoris missio (7 decembro 1990), 52: AAS 83 (1991), 300.Cf.Exhort. ap. Catechesi Tradendae (16 outubro 1979), 53: AAS 71 (1979), 1321.
[91] XoánPaulo II, Exhort. ap. postsinodal Ecclesia in Oceania (22 novembro 2001), 16: AAS 94 (2002), 384.
[92] XoánPaulo II, Exhort. ap. postsinodal Ecclesia in Africa (14 setembro 1995), 61: AAS 88 (1996), 39.
[93] Cf. Santo Tomé de Aquino, Summa Theologiae, I, q. 39, art. 8 cons. 2: «Excluido o Espíritu Santo, que é o nexo de ambos, non se puede entender a unidade de conexión entre o Pai e o Fillo»; cf. tamén ibíd. I, q. 37, art. 1, ad 3.
[94] XoánPaulo II, Exhort. ap. postsinodal Ecclesia in Oceania (22 novembro 2001), 17: AAS 94 (2002), 385.
[95] Cf. XoánPaulo II, Exhort. ap. postsinodal Ecclesia in Asia (6 novembro 1999), 20: AAS 92 (2000), 478-482.
[96] Cf. Conc. Ecum. Vat. II, Const. dogm. Lumen gentium, sobre a Igrexa, 12.
[97] XoánPaulo II, Carta enc. Fides et ratio (14 setembro 1998), 71: AAS 91 (1999), 60.
[98] III Conferencia Xeral do Episcopado Latinoamericano e do Caribe, Documento de Puebla (23 marzo 1979), 450; cf. V Conferencia Xeral do Episcopado Latinoamericano e do Caribe, Documento de Aparecida (29 xuño 2007), 264.
[99] Cf. XoánPaulo II, Exhort. ap. postsinodal Ecclesia in Asia (6 novembro 1999), 21: AAS 92 (2000), 482-484.
[100] N. 48: AAS 68 (1976), 38.
[101] Ibíd.
[102] Discurso na Sesión inaugural da V Conferencia xeral do Episcopado Latinoamericano e do Caribe (13 maio 2007), 1: AAS 99 (2007), 446-447.
[103] V Conferencia Xeral do Episcopado Latinoamericano e do Caribe, Documento de Aparecida (29 xuño 2007),  262.
[104] Ibíd., 263.
[105] Cf. Santo Tomé de Aquino, Summa Theologiae II-II, q. 2, art. 2.
[106] V Conferencia Xeral do Episcopado Latinoamericano e do Caribe, Documento de Aparecida (29 xuño 2007),  264.
[107] Ibíd.
[108] Cf. Conc. Ecum. Vat. II, Const. dogm. Lumen gentium, sobre a Igrexa, 12.
[109] Cf. Propositio 17.
[110] Cf. Propositio 30.
[111] Cf. Propositio 27.
[112] XoánPaulo II, Carta ap. Dies Domini (31 maio 1998), 41: AAS 90 (1998), 738-739.

Comentarios

Publicacións populares